Crowd Control

Artikel: De dynamiek van de massa. Een kennismaking met Crowd Management
Artikel: Een goede voorbereiding, je hersens gebruiken en fit zijn
Artikel: “Alles is zeer streng geworden”
Crowd Control

Crowd Control kan gezien worden als het voorkomen van rellen en het handhaven van de orde bij (zeer) grote groepen mensen.

Voor informatie en advies over veiligheidsaspecten bij evenementen kan men terecht bij de VVEM, de Vereniging van Evenementenmakers, www.vvem.nl. De VVEM geeft samen met gemeenten een handboek uit, waarin ook wordt ingegaan op veiligheidsaspecten rond evenementen: zie www.evenementenhandboek.nl (een digitale uitgave, die van updates voorzien zal worden). Het handboek is gratis in te kijken en te downloaden als pdf.

 

De dynamiek van de massa

Kennismaking met Crowd Management

Uit: Zichtlijnen 82

Jos van de Haterd

Rampen en bijna-rampen zoals die zich in Volendam en bij de Dance Valley-manifestatie hebben voorgedaan herinneren ons eraan hoe belangrijk het is dat op plekken waar veel mensen bijeen komen en waar zich een sitiuatie kan voordoen waarbij iedereen tegelijk in beweging komt de publieksstromen goed gekanaliseerd worden.

We zijn in onze samenleving gewend aan grote massa’s mensen die zich op een bepaalde tijd en plaats verzamelen om er iets te beleven of ergens van te genieten. Festivals, tentoonstellingen, concerten en sportwedstrijden worden door duizenden of tienduizenden mensen bezocht, en meestal verloopt dat zonder grote problemen. Maar soms gaat zo’n massa zich ineens anders gedragen dan voorzien – vaak nadat er iets onverwachts gebeurde, of iets met een sterke emotionele impact. Een grote menigte kan dan een gevaarlijke eigen dynamiek ontwikkelen – sterke stuwing van achteren naar voren, tegengestelde publieksstromen, mensen die over hekken proberen te klimmen. In het ergste geval kan zo’n mensenmassa een verpletterende kracht ontwikkelen. John J. Fruin geeft in The Causes and Prevention of Crowd Disasters een lange lijst van tragische incidenten waarbij tientallen of honderden mensen omkwamen. In voetbalstadions zijn duizenden onder de voet gelopen of klem gedrukt, toen poorten gesloten bleken, hekken bezweken of voortijdig vertrekkende fans op hun schreden terugkeerden toen er toch nog gescoord werd. Ook bij popfestivals zijn in de loop der jaren honderden mensen omgekomen, zoals in 2000 nog tijdens het Deense Roskilde-festival waar de ‘druk naar voren’ acht jongeren fataal werd. In Nederland ontstond in 2001 een bijna-ramp na afloop van Dance Valley toen het vervoer van de festivalbezoekers vastliep. Het zijn voorbeelden die illustreren wat de deskundigen ons voorhouden: wat mis kan gaan, zal ook ooit misgaan. Crowd management richt zich erop te voorkomen dàt er iets mis kan gaan.

Wat is crowd management?

Crowd management is het systematisch analyseren en door gerichte maatregelen reduceren van de risico’s die ontstaan wanneer zich grote groepen mensen ergens verzamelen. Tot crowd management hoort ook het signaleren van ongewenste situaties en het ingrijpen daarin voordat de zaak escaleert. Crowd management is in wezen een loot aan de stam van het bredere begrip risico management. Risico’s kun je echter moeilijk meten, je moet ze inschatten. Elke risico-analyse is daarom een inschatting die berust op vakkennis, analyse van eerdere, vergelijkbare evenementen en vooral ook op deskundigheid door ervaring.

Een van de belangrijkste doelstellingen van crowd management is te voorkomen dat er waar dan ook een te grote publieksdichtheid ontstaat. Misschien is dat de reden dat de termen crowd control en crowd management vaak als synoniemen gebruikt worden. Van oudsher heeft crowd control echter een meer repressieve betekenis met de nadruk op technieken en instrumenten om mensenmassa’s in bedwang te houden of een bepaalde kant op te leiden, in het geval van openbare ordeproblemen desnoods met geweld of dreigen daarmee. Crowd control bij evenementen duidt op maatregelen om gebieden af te bakenen, de publieksstroom te reguleren met hekken en bewegwijzering, en op het compartimenteren van publiek door middel van barrières. Crowd control maakt vrijwel altijd deel uit van de systematische crowd management-benadering, omdat grote publieksdichtheid nu eenmaal een van de belangrijkste risico’s is.

Om de kracht te beschrijven die onder grote druk in een opeengepakte menigte kan optreden, trekt John J. Fruin de vergelijking met een vloeibare massa – in zo’n extreem dichte mensenmassa is het individu weerloos tegen de kracht van de golfbewegingen die over hem heen spoelen. Soms worden mensen letterlijk meters omhoog gedrukt, uit hun schoenen gelicht, de kleren van het lijf gerukt. De voornaamste doodsoorzaak bij de grote rampen is volgens Fruin dan ook verstikking. Een belangrijk aspect van een massa mensen is dat elk individu maar een zeer beperkte informatie heeft over wat er aan de hand is – de massa achteraan heeft geen benul van de stress of de druk aan de voorzijde. Soms heeft een kleine onderbreking in de publiekstroom (uitglijden, struikelen, een verkeersongeval) al fatale gevolgen. In 1943 kwamen in een Londense Underground tijdens een luchtalarm 173 mensen om toen beneden aan de trap iemand struikelde en de mensen bovenaan bleven duwen. Soms treedt massaal vluchtgedrag op in een bedreigende situatie (agressieve fans, hevig noodweer, instortingsgevaar). Soms gebeuren ongelukken doordat iedereen massaal naar hetzelfde punt toe wil – bijvoorbeeld om zo dicht mogelijk bij een idool te staan.

In minder extreme situaties is niet zozeer de dichtheid het probleem, maar kan het gaan om risicovol collectief gedrag (publiek klimt op daken om beter te zien). Soms zijn de infrastructuur of de voorzieningen (vluchtwegen, hekken, afscheidingen) niet bestand tegen de geplande bezoekersaantallen of blijken er om allerlei redenen tegengestelde publieksstromen te ontstaan, bijvoorbeeld door ongelukkige plaatsing van catering of toiletgroepen, of door gelijktijdige programmering van twee populaire programmaonderdelen. En soms gaat het gewoon om ongewenst gedrag zoals vandalisme, vuurtjestoken op een festivalcamping, groepjes die illegaal een festivalterrein binnenkomen, graffittispuiters die voor duizenden guldens schade aanrichten. Dit soort gedrag, zo leert de ervaring, kan snel overgenomen worden door grote groepen en daardoor onbeheersbaar worden.

Om die reden wordt door mensen uit de praktijk steevast aanbevolen: communiceer helder wat wel en niet is toegestaan, maar treed onmiddellijk hard op als iemand over de schreef gaat. Op die manier zijn Nederlandse festivals er bijvoorbeeld in geslaagd ‘crowd surfing’ en ‘stage diving’ te elimineren. Tijdens het Lowlands festival is een Officier van Justitie ter plekke om overtredingen zoals vandalisme direct af te straffen – boetes kunnen meteen met de pinpas voldaan worden.

Actoren en factoren

Crowd management houdt zich met al dit soort zaken bezig. De kern is dat de meeste incidenten voorkomen kunnen worden door goede voorbereiding en planning. Daarvoor is het nodig systematisch de risico’s op te sporen en voorzorgsmaatregelen te nemen. Die risico-analyse moet rekening houden met factoren als:
– plaats (ligging en lay-out van een locatie, vervoer erheen en terug, ontwerp van het gebouw, vluchtwegen, toegankelijkheid voor hulpdiensten);
– tijd (valt het evenement samen met andere regionale evenementen, vindt het overdag of ’s nachts plaats, zijn er mogelijkheden voor gespreide openings- en sluitingstijden);
– externe factoren (weersomstandigheden, dreiging terrorisme);
– factoren inherent aan het evenement (programmering, inschatting van de publieke belangstelling, met welk type publiek heb je te maken, hoe gedragen artiesten zich, is het te verwachten dat zich minder vredelievende groepjes onder het publiek mengen, brandgevaar bij festivalcampings);
– communicatie (heldere en ondubbelzinnige informatie naar het publiek, instructie van personeel, noodstroom voor omroepsysteem en noodverlichting).

Naast het complexe verhaal van de factoren die allemaal op elkaar inwerken zijn er ook erg veel zogenaamde actoren, betrokkenen met hun eigen specifieke belangen: het publiek, de artiesten, de organisator, de locatieverstrekker, de vervoersbedrijven, security-bedrijven, toeleveranciers, politie, brandweer, geneeskundige diensten, de gemeentelijke overheid. De VBE (Vereniging van Begeleidingsbedrijven voor Evenementen) is momenteel bezig haar specifieke expertise op het gebied van veiligheid neer te leggen in het Handboek Evenement en Veiligheid. In mei 2002 zal dit Handboek tijdens een congres gepresenteerd worden. De bedoeling is dat het leidt tot meer bewustwording, verbeterde samenwerking tussen alle partijen en meer uniformiteit in de verschillende regels en procedures die momenteel nog door instanties gehanteerd worden. Want publieksveiligheid mag dan in de eerste plaats de verantwoordelijkheid van de organisator van een evenement zijn, uiteindelijk is de samenwerking tussen alle betrokkenen de enige manier om tot een werkelijk verantwoord evenement te komen, zoals Gerard van Duykeren, directeur Evenementen van The Security Company, stelde tijdens een VNG-Congres over publieksveiligheid in februari van dit jaar.
In de praktijk is die samenwerking er in Nederland ook al jaren bij de grotere festivals en evenementen – maar de aandacht is sterk toegenomen sinds Volendam en Dance Valley. Vooral de overheid (gemeente, politie, brandweer) is zich in toenemende mate bewust van de risico’s die evenementen met zich meebrengen en de verantwoordelijkheid die zij draagt: wel of geen vergunning verlenen. De afdeling Evenementen van de Gemeente Eindhoven heeft zelfs een uitgebreide Veiligheidsmatrix ontwikkeld om de vergunningverlening te onderbouwen. Het Eindhovense voorbeeld laat echter ook zien dat crowd management en risico-analyse nooit los gezien mogen worden van het grotere geheel. Elk evenement is uniek, alle aspecten grijpen sterk op elkaar in. Om dat te illustreren nemen we het lijstje over van wat volgens Eindhoven in het draaiboek van een groot evenement hoort te staan:
– resultaten van de risico-analyse
– organigram van de organisatie
– het programma
– tekeningen
– mobiliteitsplan
– beveiligingsplan
– gezondheidsplan
– milieuplan
– plan diverse wetgeving (waaronder Arbo, verzekeringen, Keuringsdienst van Waren).
Over de samenhang tussen allerlei verplichtingen en verantwoordelijkheden is het laatste woord nog niet gesproken, zeker is wel dat het organiseren van veilige evenementen tegenwoordig in brede kring serieus genomen wordt.

Meer informatie

Belangrijke publicaties zijn The Event Safety Guide en Managing Crowds Safely, uitgegeven door de Health and Safety Executive (UK). Zie www.hsebooks.co.uk of bel HSE Books, tel. 0044 1787 881 165. Beide publicaties zijn praktisch van opzet en gelden internationaal als standaardwerken.
Het artikel van John J. Fruin The Causes and Prevention of Crowd Disasters is te vinden op www.crowdsafe.com. Op dezelfde website is vooral info te vinden over publieksveiligheid bij popconcerten.
De website van de Vereniging van Begeleidingsbedrijven voor Evenementen is http://www.evenementenbegeleiders.nl. Het Handboek Evenement en Veiligheid verschijnt 14 mei 2002 tijdens het congres van de VBE in de Jaarbeurs Utrecht.
Het Nederlands Instituut voor Brandweer en Rampenbestrijding schreef een rapport naar aanleiding van Dance Valley. Het algemene deel daarvan is gepubliceerd als Naar een Handreiking Publieksevenementen met aanbevelingen en tips voor het organiseren van een veilig evenement. www.nibra.nl